Сиэмэни бэлэмнээһин

Сиэмэни ыһыах иннинэ араскылатар ордук. Атыылаһыы сиэмэни да эбэтэр бэйэ учаастагыттан хомуйуллубут сиэмэни да араас суурадаһыҥҥа сытыаран тахсарын түргэтэтиэххэ син. Ромашка, валериана, алоэ, ынах сааҕын суурадаһынын туһаныахха сөп. Ол гынан баран наһаа өр сытыарбаккын. Хаппыыста, редис сиэмэтин 30 мүнүүтэ, укуруоба, петрушканы-чаас аҥаара сытыаран баран, биир суукка ууга сытыараллар. 2 чаайынай ньуоска ромашканы1 ыстакаан оргуйбут ууга, 1/2 чаайынай ньуоска валериананы 1 ыстакаан оргуйбут ууга көөньөрөн, сойутан баран, сиэмэлэри сытыараллар. Ынах сааҕын суурадаһынын уунан убаталлар (1:5).

Арассаада ыһыыта

Биллэрин курдук, арассаада үксүн «хара атах» ыарыынан ыалдьар. Саҥа тахсыбыт үүнээйилэрбит биир-биир охтон өлөн иһэллэр. Бу ыарыыны кытта охсуһар уустук. Онон эрдэттэн бу ыарыыттан көмүскэнэр ордук:
-Буорга итии ууну, хараҥа өҥнөөх марганцовканы кутуллар.
-Арассаада буора сымнаҕас, көпсөркөй, ууну үчүгэйдик аһарар буолуохтаах.
-Арассаада үүнэригэр сөптөөх температура олохтонуохтаах: күнүһүн — 22-26С, түүнүн — 10-13С.
-Сиэмэни наһаа хойуутук ыһыллыбат. Хас биирдии умнас салгылыахтаах, оччоҕо «хара атах» ыарыыга сутуллубаттар.
-«Хара атах» утары кураанах өрүс кумаҕын мас күлүн кытта булкуйан хас уу кутуу кэнниттэн ыһыахха сөп (!:7)

Оҕурсу

Тэпилииссэни үчүгэйдик сылытан, буорун ириэрэн эрэ баран, оҕурсуну олордуллар. Былырыыҥҥы буорга хаһан да үүннэриллибэт, буору өрүү саҥардан иһэр ордук.
Оҕурсу арассаадата наһаа уһун, улахан буолуо суохтаах, төһөнөн кыракый эбэтэр эдэр даҕаны, соччонон тэпилииссэҕэ дөбөҥнүк ылсан үүнэр. Уһаан баран олордуллубут арассаада ыарыыланар.
Хас нэдиэлэ ахсын эбии аһатыллар, аһатыах иннинэ хайаан да ууну дэлэччи кутуллар. Бастаан ото элбиирин туһуттан ынах сааҕын ууга суурайан киллэрэр ордук, сайын ортотуттан атын эбиилигинэн аһатыллар, тоҕо диэтэххэ күүһэ аһыгар буолбакка, сэбирдэҕэр баран хаалыа.
Аһын наһаа улаатыннарбакка быһан иһиллэр, улааппыт оҕурсу саҥа үүнээччилэр астарын былдьаан сиир.

Эбии аһатыы

Бастаан үүнэригэр биэдирэлээх ууга 30 хаапыла дьуоту, 1 лиитэрэ үүтү уонна кыһыллыбыт хаһаайыстыбаннай мыыланы булкуйан, суурадаһын оҥорон кутуллар.
Биир лиитэрэ ууга бухааҥка килиэби илдьиритэн, 1 таммах дьуоту кутан хонноруллар, сарсыныгар биир биэдэрэ ууга суурайан, онон ыйга икки төгүл ыстардахха, оҕурсу да биэрэс да күһүҥҥэ диэри күп-күөх чэлгийэн турар.
Сорох ук астаммакка сибэккинэн көрөн турар идэлээх. Оччотугар үүттээх, саахардаах уоҕурдуунан аһатыллар: биэдирэлээх ууга икки лиитэрэ «күөх үүтү», 1.5 ыстакаан саахары суурайан кутуллар. Аҕыйах хонугунан ас бөҕөтө бытыгырыа. Аһын кутарыгар биэстии хоно-хоно 0.5 лиитэрэ бурданы кутар көмөлөөх.

Быһан, соһутан

Сиппэтэх сиэмэ үксүгэр кураанах сибэккилэнэр. Ону түөрэн ылан саҥа угу олордорго бириэмэ суох. Ону маннык гыныахха сөп:
-Биэс-алта сэбирдэх кэнниттэн угун төбөтүн быһан кэбиһэллэр. Оччотугар ойоҕос сэбирдэхтэр үүнэллэр, олорго тыһы сибэккилэр тахсан ас куталлар.
-Куурда-хатара түһэн баран, ууну дэлэччи соҕус кутан, лиитэрэ кэриҥэ борнай кислота суурадаһынынан (10лиитэрэ ууга 1 чаайынай ньуосканы булкуйан) аһатан биэрдэххэ, стресс ылан, айылгыларын быһыытынан төрүү охсоору ас кутар сибэккилэр тахсаллар.
Оҕурсу тэпилииссэ иһигэр наһаа хойуу гына олордуллан, күн уота ситэ көрбөт буоллаҕына, саһарар. Оччотугар сэбирдэхтэриттэн көҕүрэтиллэр. Иккиһинэн, уута аһара кутуллубут эбэтэр, төттөрүтүн, тиийбэт буоллаҕына, эмиэ саһарар. Оҕурсуга ууну итиигэ күн аайы кутуллар, сөрүүн кэмҥэ — күн өрүү-өрүү. Онуоха сэрэниллэр: бүтүн биэдирэнэн ыстахха, үөһээҥҥи силистэрэ тахсан кэлиэхтэрэ, онтон сылтаан сэбирдэхтэрэ уонна ситэн эрэр астара хатыахтара, токуруйуохтара.
Силиһэ үөһэнэн буолан, сөрүүн уонна ардахтаах кэмҥэ ууну кэмчилээн кутар ордук.

Лэһигирэс оҕурсу

Сайын устата оҕурсу уга олус уһуур, алларааҥҥы астара бүтэр, үөһэ эрэ өттүгэр хаалар. Кутуллар уу уонна уоҕурдуу икки-үс миэтэрэ усталаах умнаһынан хаһан айаннаан тиийиэхтэригэр диэри, үөһээҥҥи оҕурсулар ситэллэриргэр балачча элбэх бириэмэ наада.

МАНЫ ТУҺАН:
-Ыһыыга 2-3 сыллаах сиэмэлэри туттуҥ:
-Вирус, тэллэй инфекциятыттан харыстыыр туһуттан сиэмэни ыһыах иннинэ марганцовка суурадаһыныгар сытыара түһүҥ.
-Ыалдьыбыт үүнээйилэри хомуйан ылан суох оҥорун.
-Тэпилииссэҕэ температура режимин кытаанахтык тутуһуҥ. Температура эмискэ хамсааһына суох буолуохтаах. Үүнээйигэ сылаас эрэ эрэ ууну кутуҥ.
-Үөнтэн-көйүүртэн сэрэхтээх буоларга тэпилииссэни эмиэ үүнээйини олордуох иннинэ эмтиэххэ сөп (сернай шашканан, араас инсектицидтэринэн). 5%-наах марганцовка суурадаһынынан тэпилииссэ ис өттүн, стеллажтары, шпалераны, аан тутаахтарын кичэллээхтик сууйуҥ.
-Туттар тэрили: шлангалары, күрдьэхтэри, лиэйкэлэри — 10-15 мүнүүтэ устата дезинфекциялыыр суурадыһыҥҥа сытыара түһүҥ.
-Улахан инфекционнай ыарыы, үөн-көйүүр турбут буоллаҕына, тэпилииссэ буорун хайаан да уларытыҥ.

(Кыыс куо, Далбар хотун энциклопедиятыттан)