Yрүҥ туллук эрэ…

Yрүҥ туллук эрэ мөлбөстүүр,
Маҥан туллук эрэ далластыыр,
Ыраастыыра эрэ бөлтөрдүүр,
Доҕойумалыыр эрэ доҕоруом!

Ылбаҕайдыыр эрэ чыычааҕыам,
Туохха баҕас туора көрөн,
Туоххаhыйар эрэ буоллуҥ дуо,
Туллуктуур эрэ доҕоруом!

Туналыйар эрэ ньуурдааҕыам,
Туттаҕардыыр эрэ бэйэлээҕиэм,
Кыталыктыыр эрэ кыылларга,
Кытарабын эрэ, кыртайааныам!

Күлүбүрдэс эрэ дьүhүҥҥүн,
Күлүмнээн эрэ көрөргүн
Күннээҕэр эрэ күндүтүк
Көрөбүн эрэ, көмүhүөм!

Нарынныыр эрэ тарбаххын,
Наскыйар эрэ бэйэҕин
Хатыҥныыр эрэ мастарга
Ханыылыы эрэ хайгыыбын!

Субуллар эрэ суһуоххун
Халлааным эрэ кустугар
Ханыылыы эрэ саныыбын,
Хайҕаллаах эрэ киэргэлиэм!

Томтойор эрэ түөстэргин
Толорукаан эрэ кутуллубут
Чорооннордоох эрэ кымыска
Доҕуйабын эрэ, тоҕойуом!

Күөгэлдьигэс эрэ бэйэҕин
Күлэн эрэ күөмчүлүүр
Күүһүм эрэ суохуйа,
Күөкэйдиир эрэ көмүһүөм!

Сайаҕастай эрэ санааҕын
Саҥабынан эрэ салгытар
Санаакайым эрэ суохуйа,
Саргылардаах эрэ саhарҕаам!

Өрөгөйдөөх эрэ өйгүн
Өрө эрэ этэммин
Өһүргэтэр эрэ өйүм
Өрүү эрэ суохуйа!

Аҕабар (сурук)

Аан дойдуга
Айан төрөппүт
Аҕам оҕонньор!
Аччыгый уолум,
Акаары буолан,
Алааһыттан арахсан,
Аҥардас аҕатын быраҕан,
Атын сиргэ
Айманнаҕа диэмэ.
Оҕонньор буоллум,
Орто дойдубуттан
Огдолуйар күммэр
Оччугуй уолум
Уҥуохпун көтөҕүө,
Умуһахпар угуо диэбитим,
Орой мэник буолан,
Олох сириттэн уларыйан,
Оонньууну оҥордоҕо диэн,
Ороһуйар сураххын истибитим.
«Ииппит ийэҥ эристиин,
Илини-арҕааны эгэлгэлээбэт буолан,
Иҥнэри-иэдэйэ кырдьан,
Ийэ сиригэр киирбитэ.
Биир эмиэ
Бииргэ төрүөбүт бииҥ
Эдэр сааһын идэкитигэр,
Сэллик үөнүгэр сиэтэн,
Аан дайдытыттан арахсыбыта.
Баар эрэ
Балтыҥ барахсан,
Бастаан олорон иһэн,
Барҕа олоххо баттатан,
Ордук сотору
Иһэ ыарыыланан,
Ииҥҥэ киирбитэ.
Улахан убайыҥ
Ойохтоох оҕото
Утум-ситим
Күн сириттэн күрэнэн
Көмүллүбүттэрэ.
Иинньэ гынан
Убайыҥ биһикки
Иккиэйэх бэйэбит,
Икки аҥы
Ийэ буорбутугар
Иһийэн олоробут», — диэн
Илдьиттээбиккин истибитим.
Бэйэм да
Бэрт үчүгэйдик билэбин.
Мин даҕаны,
Ийэ буорбуттан тэлэһийэн,
Иллэҥ сылдьа иликпин,
Иитиллэр иннигэр
Иһил-таһыл
Элбэҕи сырыттым,
Эңин эгэлгэ элбэх
Эрэйи эмиэ көрдүм.
Үгүс үтүө
Үчүгэйи эмиэ өҥөйдүм.
Айан сындылҕанын –
Бука барытын боруобалаатым.
Ол сылдьан,
Саппыкы этэрбэһи таптаатым,
Пинсээк сону биһирээтим,
Буулка аһы буһуурҕаатым,
Холбуйа дьиэ хостоннум.
Онтон
Баттахпын тараанар,
Манньыыска кэтэр,
Бачырҕаччы хаамар,
Бар дьону билсэр,
Үрүүмкэҕэ үөрэр,
Чааскыны таптыыр,
Силээхтэни сирбэт,
«Дьааһыт» талыыта,
Нууччаһыт ньургуна буоллум.
Ол да буоллар
Сааһым саҥатынар
Салгылаабыт сайылыкпын –
«Куобах буһарбыты»
Куруук саныыбын,
Оҕо сааспар
Отордоон олорбут
«Оккуодай» алааспын
Ончу умнубаппын.
Хоруйбут ходуһаларбын,
Хотоол хочолорбун,
Үөскээбит үрүйэлэрбин,
Төрүөбүт дойдубун,
Сахам балаҕанын
Саныы сылдьабын…
Инньэ гынан
Иэдэйдэрбин-куодайдарбын даҕаны,
Ийэбиттэн төрүөбүт
Иһирэх тылбын
Иҥэрэн сылдьабын,
Төрүөхтэн төлкөлөммүт
Төрүт өспүн
Төлөрүтэ иликпин.
Уонна уларыйбытың тугуй? –
Диэтэргин,
Ыар сана
Ыга баттаатаҕына,
Ыллаан ыраастанар
Ыарыыга ыллардым.
Кулан санаа
Куолайбын боптоҕуна,
Кутуран холлотор
Кубулҕакка кучуттардым.
Иэдээннээх эгэлгэ
Испэр иҥнэҕинэ,
Энэлийэн чэпчэтинэр
Идэҕэ иңинним.
Түүнүн баттатар,
Күнүһүн көнчүөлэтэр
Аһаҕас эттэнним.
Аймаһыйар хааннанным,
Тардар тымырданным,
Тардыс санааланным.
Ол да буоллар
Алампа аатым арахса,
Соппуруонабым сууйулла илик.
«Сылдьыбыт – сыыһы,
Айаннаабыт – аһы,
Үлэлээбит – үбү
Үктэллэнэр куолута дии,
Онон эн даҕаны
Аралдьыйар күҥҥэр аһыыргын,
Кырдьар сааскар
Кыһалҕата суох кыстыыргын,
Кыра уолум,
Кырбытынныҥ ини,
Идэлээх-хабалаах киһи,
Иитинэргин тэринниҥ ини?» — диэтэргин,
Ирдээн иһит,
Оннук толкуйу ончу
Оройдуу иликпин, оҕонньоор!
Үп үчүгэйин
Өйдүүбүн гынан баран,
Баар буоллаҕына,
Барбыта биллибэккэ,
Баранан хаалар.
Харчыны даҕаны
Хаар-самыыр курдук саныыр
Хара буорбун.
Инньэ гынан,
Мунньунуу ончу,
Кыбытыныы кыра да суох.
Идэбиттэн да
Илиибэр тутан
Иңэриммитим суох.
Билиңңэ дылы
Айахпар бэйэм,
Арыгылыы былаан аһаан,
Аччыктыы иликпин.
Саңарда былаан таҥнан,
Сарымта иликпин.
Дьону кытта
Дьорҕоһуута суох
Толору билсэбин,
Киһини кытта
Кэтэхтэһиитэ суох
Кэмэ суох кэпсэтэбин.
О5ону да кытта охсуһа,
Эмээхсини да кытта этиһэ иликпин.
Олохтон хоргуппаппын,
Кэскил тэнкэлэйбэппин,
Бар дьоммор махтанабын.
Кэрэ дьонум кэрхсээннэр,
Кэмэ суох киэргэлгэ
Кэрэ-бара сылдьабын,
О5о дьонум омнуолаамыналар,
Отоҕо-батаҕа суох
Олоро-тура сылдьабын.
Дьадаҥы дьонум таптааннар,
Дьаллыга-дьаһаҕа суох
Дьаалабынан дьаарбайабын.
Өйдүөбэккин дуо?
Өрүү үөрэҕэ,
Хармааммар харчыта суох,
Эйиигиттэн
Хаамар эрэ атахпынан
Хаһан аһыам диэн,
Халбарыйбатаҕым дуо?
Кырдьыга даҕаны,
Сылдьарым тухары
Сыл аайытын, сылайбакка,
Илин өттүбэр
Соноҕос ат саҕа
Соргу бөҕө тоһуйан,
Өркөн тиит саҕа
Өрөгөй бөҕө
Өрө үөскээн,
Баарым тухары батыһан,
Маҥнайгы быһыыбынан
Баччаҕа тиийдэҕим дии.
Хата
Бэрт улаханнык
Бэйэбиттэн кэлэнэрим
Биир суол баар.
Бачча сааспар дылы
Олорор олоххо
Ордук туһалаах,
Биир эмэ бэйэбэр
Иитиллэр идэни
Иҥэриммэтэх эбиппин.
Атыыһыттыыры
Адьаһын сатаабаппын.
Торгуйдууру
Долуой тобулбаппын,
Суруксуттууру
Суолталаан билбэппин,
Тойоҥҥо
Тоҕуһун толооспун,
Оттууру
Олох умуннум,
Хара үлэттэн
Халыһыйан хааллым.
Ити эрэ итэҕэһим.
Ол эрэ омнуом.
Билигин даҕаны
Ис санам
Ийэ буорбуттан тэйэ,
Түгэн өйүм
Төрүт дойдубуттан
Төннө илик.
Аан дайдыбар тахсан,
Анах иитэн,
Арыыны, суораты аһаан,
Аа-дьуо олоруохпун
Алыс баҕарабын.
Ол гынан баран
Бэлэмим суоҕа мэһэйдиир,
Ана5ым суоҕа атахтыыр.
Онон
Аны даҕаны,
Кураанах да буолларбын,
Куорат олоҕор кучуттарар,
Муосталаах дьиэҕэ кырдьар,
Боробулуохалаах ороҥҥо
Бокуонньуктуур муҥнаах
Буолуом эбээт…
Арай
Айхал бөҕө аргыстанан
Аһыырбын аһара булунан,
Өрөгөй бөҕө үрдээн
Өллөнөрбүн таһынан өйүөлэнэн,
Идэ бөҕө эргийэн
Иитиллэрбин булуннарбын, —
Ийэ буорбар
Эҕэрдэни кытта
Эргийиэм этэ…
Ол да буоллар,
Уолум уолдьаардаҕа диэн
Олус уймана олорума,
Алыс алдьарыйдаҕа диэн
Ааһа айманыма!
Мин даҕаны
Төрүөхпүттэн
Түһэн биэрбэт төлкөлөөх,
Олоруохпуттан
Охтон биэрбэт оҥоһуулаах
Уол оҕото буолуом!
Аҕаа!
Тас гынабын,
Лаастыбынньаҕын кулу!..

1925 с.

* * *
Дорообо, доҕоруом!..

Дорообо, доҕоруом!
Тоҕо тохтооҥҥун
Тоҥхох кымматыҥ?
Толоҕойдоох толкуйуҥ
Тосту туораан
Тоҥон чугаһаабатыҥ?
Хара баттаххыттан
Хаамар атаххар дылы
Хайҕаан хараҥаран,
Хара быарбар ханыылаабытым.
Көрөр хараххын,
Көстөр дьүһүҥҥүн
Көлөһүнэ суох көрөн
Көмүстээҕэр күндүргэппитим.
Сайаҕас санааҕын,
Саҥарар тылгын,
Самалдьыгас бэйэҕин
Саргыга санаабытым.
Сүһүөҕэ суох сүрүҥҥүн,
Сүлүһүнэ суох тылгын,
Сүрдээхтик сөбүлээн
Сүрэхпэр сөҥөрбүтүм…
Эрэллээх тылбын,
Эт сүрэхпиттэн
Эйиэхэ эрэ
Эймэнийэн эппитим.
Оҕотук сааспар
Олоҕу оройдообокко
Оройум хаана оргуйан,
Оонньуур уодьуганыгар
Оттуллубут уот омуллубата,
Олохсуйбут санаа уларыйбата,
Буҕа санаа
Булгуллубата буолуо диирим.
Эрэйи эгэлгэлээбэккэ,
Эҥини билбэккэ,
Элэркэй санааҕа эриттэрэн
Эргийэ сылдьар эрдэхпинэ,
Эн-мин дэһиспиттэн
Эт сүрэх эҥмэнийэрин
Эргэрэрэ буолуо диэн
Эгэлгэлээбэт этим.
Күлүүгү көрүнэн,
Көҥүлгэ көччүйэн,
Көтө-сүүрэ сылдьан
Көхтөөх санаа көччүйбүтэ,
Көмөлүйэр сүрэх көбүөхтээбитэ
Көҕүрээбэтэ буолуо диирим.
Онтукам баара
Олох оҥоһуута ураты,
Киһи кэскилэ кэдирги,
Саҥа да эргэрэр,
Санаа да уларыйар,
Таптал да салҕар,
Сүрэх да сөллөр,
Буҕа санаа булгуллар
Буолар эбит.
Онон эйигин
Хааным дьалкыйан,
Хара быарым хамнаан,
Хараҥаран таптыырбын,
Хайаан да кыайбаппын
Хайтах кыныамый?
Хайтах кынан
Сүрэҕим ньүөлүйэн,
Сүһүөҕүм хамнаан,
Сүмэм дьалкыйан,
Көҕүйэ көрөн,
Көмөлгөннөөх санаам
Көччүйбэт буолтун
Көннөрүөмүй, көмүһүөм?
Хайтах кынан
Санаам сайдан,
Саҥам тахсан,
Этим итийэн,
Эт сүрэҕим
Эриллибэт буолтун
Эргитэн аҕалан
Эйэҕэс буолуомуй?

Тымырым хаана тыгыалаан,
Тулаайах быарым туллаӨнаан,
Талыы курдук дьаралыйан,
Таптаабат буолбуппун
Туох күүспүнэн туран
Туругурдуохпунуй, доҕоруом?
Соҕотох буоллахпына суохтуубун,
Аҥардас буоллахпына аһынабын.
Ол кынан баран
Көрдөрбүн эрэ күүркэйэбин,
Кэпсэттэрбин эрэ китиэркиибин,
Тоҕо даа буоларын толкуйдаабакка
Тоҥон кэлэбин,
Ыллара ныксаарбатарбын даҕаны
Ытыыга ылларабын,
Буоһата да суохтан
Бунчааран буоттуланабын.
Онон
Таптал дьалыйдаҕа диэн
Таайабын, эрэбил,
Сөбүлүүр сүрэх
Сөлүннэҕэ диэн сүрүнньүүбүн.

1926

Доҕоруом

Сүрэҕим ньүөлүйэр,
Сүөһүөҕүм хамныыр,
Хараҕым уута халыйар,
Хааным хараастар.
Көр эрэ, көмүһүөм!
Көмүскэм иһиттэн
Күөх уу
Көтүллэн түһэрин!
Аламаҕай санааҕынан
Алларыйбыт бэйэбин
Аралдьыт даа, ааттыыбын!
Буоһата суоҕу булкуйан
Боруоктаспыт буруйбун
Бырастыы кын!
Алҕаска алкыттаран
Атаҕастаабыт айыыбын
Ааттыыбын даа, аахсыма.
Аныгы арыллар
Ахсааннаах күннэрбин
Адыылаан көр.
Аан дайдыттан
Аттаныахпар дылы
Арахсар санам
Адьаһын суох.
Ааттаһабын, абарыма!

1926

Дьадаҥыттан тахсыбытым…

Дьадаҥыттан тахсыбытым,
Эрэйинэн иитиллибитим,
Аччыктыыры амтаһыйбытым.
Оҕо сааһым устатыгар
Ойуу-бичик олоххо
Оонньоон улааппатаҕым,
Атахпар туруохпуттан
Аһыыр айдаанаыгар
Алгыстаах күннэрбин
Аар-маардык аһарбытым,
Оҕо эрдэхпиттэн
Оһоҕоһум охсуһуутугар
Оҕо сааһы оройдооботоҕум.
Онон
«Хаппытаалы» аахпатаҕым,
Бэлиитикэни билбэтэҕим,
Үөрэҕи өйдүөбэтэ5им.
Ол оннугар
Эдэр эрдэхпиттэн
Эппэр иҥмит,
Эңэрбинэн тэлэйбит
Элбэх эрэйбин
Эгэлгэ тылбынан
Элбэтэн этэр
Эгэлгэлээх этим…
Ханыылаһан хаамсыбыт
Хара норуот
Хараҥа олоҕун
Харахпынан көрөн,
Хааммар иҥэрэн
Ханыылаан хаһыытыыр
Хааннаах этим…
Кыттыһан кыстаабыт
Кыра дьон
Кыһыҥҥы-сайыңңы
Кыһалҕалаах олоҕун
Кыһыл тылбар
Кытаран ыллыыр
Кыыбаҕалаах этим…
Онтон ордук дьолу
Орто дойду олоҕо
Оноллоон оңорботох,
Итинтэн ордук кэскили
Ийэ сир иччитэ
Иһиттээн эппэтэх.
Онон
Туората көстүбэт,
Тулата биллибэт,
Туус маңан
Толоон ортотугар,
Тоҕустаах тулаайах курдук,
Туруорбах бэйэм,
Тугу даҕаны туймуулаабакка,
Тула көрө турабын.

1924

Кэҕэ (Ырыа)

Кэлэҕэйдиир куоластаах
Кэҕэлиирэ кыылларбыт
Кэтит кэскил олохтоох
Кэрэлиирэ сайыммыт
Кэлэригин кэпсиирэ
Кэрэкэтин эбитин…
Һу-һуо, һу-һуо, һу-һуо!..
Күлүмүрдэс күннэрдээх,
Көҥүлүктүүр олохтоох
Күөхтүүрүгэ сайыммыт
Күөрэйэр-көстөр күннэрин
Күөгэлдьийэ олорон
Күүгүнүүрэ күндүтүн…
Һу-һуо, һу-һуо, һу-һуо!..
Уһуор ойуу оттордоох
Уруй-туску сайыммыт
Устар-унаар күннэрин,
Уйгу-быйаҥ олоҕун
Ууран-тутан олорон
Уруйдуура олуһун…
Һу-һуо, һу-һуо, һу-һуо!..
Итии илгэ эҥэрдээх,
Иллэҥ-босхо олохтоох
Эриэкэстиир сайыммыт
Эргийээхтиир күннэрин
Этэ-тыына олороро
Эриэккэһин эбитин…
Һу-һуо, һу-һуо, һу-һуо!..
Сибэккилиир оттордоох,
Сиэдэрэйдиир олохтоох
Сэлэлиирэ сайыммыт
Ситэн-хотон иһэрин
Сэгэртэйдиир кыылларбыт
Сэһэргиирэ сэргэҕин…
һу-һуо, һу-һуо, һу-һуо!..

Мин

Мин,
Оноллоох олохпун
Уокка уматтым,
Ууга суурайдым…
Олорбуппун, турбуппун,
Сылдьыбыппын, сыппыппын
Олоччу умнубуппун,
Умнубуппун, утуйбуппун…
Хас хоммуппун,
Ханна хаампыппын
Олоччу умнубуппун,
Умнубуппун, утуйбуппун…
Тугу туhанаары
Тура сылдьыбыппын
Олоччу умнубуппун,
Умнубуппун, утуйбуппун…
Оччугуйум улаатан
О5онньор буоппун
Олоччу умнубуппун,
Умнубуппун, утуйбуппун…
Сааскы садырыынынан
Сааhым сай5аммытын
Олоччу умнубуппун,
Умнубуппун, утуйбуппун…
Уохтаах сааhым
Уокка уока умайбытын
Олоччу умнубуппун,
Умнубуппун, утуйбуппун…

1/V-29

Мин сулуһум

Үрүт буорга үктэниэхпиттэн
Үрүт өттүбэр үөскээбит,
Үлүгэртэн өрүһүйээччи
Үргэл сулус үөлээннэзх,
Аан дойдуга ананыахпыттзк
Араҥаччы буоларга ан аммыт
Араҥас сулус
Аҥар салаата аргыстаах,
Төбөм оройугар
Төгүрүйэн үөскээбит
Чороҥ соҕотох, дьоллсох
Чолбон сулус доҕордоох,
Баарым тохору
Баһым үрдүгэр
Батыһа сылдьар
Маҥан сулус
Баһылыктаах этим…
Онтукам
Хараҥаҕа мунан,
Харгыска хаптаран,
Санааҕа ылларан
Санньыйар күммэр,
Сандааран биэрэн
Сайыннарар буолара…
Буомчаҕа булларан
Муҥур-соҥур буоллахпына,
Күрүөҕэ хаайтаран
Күүһүм күөйүлүннэҕинэ,
Күндээрэн көстөн
Күүс угар буолара…
Хараҕым сабыллан
Хараҥаҕа харбыалаһан,
Сиппэххэ түбэһэн
Силискэ иҥиинэхпинэ,
Сээкэтийбит санаабын
Сэргэхситэр буолара…
Дьоллоох чолбонуом,
Соргулаах сулуһуом,
Үеһээ өттүбэр
Өрө күндээр!
Чабырҕайым чанчыгар
Чаҕылыйан сандаар!
Хараҥаҕа хаайтарыма,
Харгыска хаптарыма!
Көстө күндээрэн
Көхсүбүн көндүөрүт,
Сандаара сырдаан
Санаабын сайҕаа!..
Элбэххэ эппэппин,
Эйиэхэ эрэнэбин,
Соботох дьолум —
Чолбон сулуһум,
Тосхой, Чугаһаа!
Арахсыма, аргыстас,
Айхал-уруй буоллун…

1921

Санааргыыр санаа

Эҥин элбэх эгэлгэ
Эймэлгэн эрэйдэр
Күн ахсын күүһүрэн,
Эриэн кыыллыы эриллэн,
Эппэр-хааммар иҥэн
Эймэнитэн даа эрэллэр…
Сүрэҕим
Ньүөлүйэ-ньүөлүйэ мөхсөр,
Баһым
Тырытта-тырытта тыңыыр,
Мэйиим
Дьалкыйа-дьалкыйа баттыыр,
Хараҕым
Ирбэнньик-ирбэнньик элэңниир.
Куһаҕан сана
Куоттарбакка холбосто,
Хоннуктары хоонньосто…
Барар сирбэр барытыгар
Батыһа сылдьан баттаан
Күүспүн өһүлэр,
Күдэхпин күлкэдитэр
Күчүмэҕэй күнэ
Күлүгүрэн көһүннэ…
Кини
Тоҥ тарбаҕынан
Толугуруур сүрэхпин
Тобулу туппутун
Туох тохтотуой?
Эриэн кыыллыы
Эппэр-хааммар
Эриллэн иҥмитин
Туох босхолуой?
Болуо муус
Сулбуруйбат суорҕанынан
Самнары саппытын
Ким ириэрэн
Сараҕытан арыйыай?
Хабыс-хараҥа,
Им-балай…

23/IV-29

Саха аймах

Үс сүүс сылы мэлдьи
Үтүөнү үөскэппэтэх
Үктэбиллээх үйэ үрэллэн,
Саллайар саас тухары
Сандаҕаны тарҕаппатах
Самнарыылаах дьаһал сарбыллан,
Күтүр үйэ тохору
Күнү көрдөрбөтөх
Күһэлтэлээх олох көтүллэн,
Күн дьоно күөргүөмүнэн
Көңүл сылдьаннар
Көмүллүбүт күүстэрин күөрэтэр,
Бар дьон бары батысыһа сылдьаннар,
Баттаммыт батталларын баҕардар
Мааны олох барыбытыгар
Маңан былыт курдук
Маңхайан кэллэ нии, доҕоттоор!
Ситинник эриэкэс олох этиитинэн,
Саманнык сайаҕас олох дьаһалынан,
Саай үйэ тухары
Саһан-куттанан үөскээбит
Саха аймах сайаҕастарын
Саар булгунньах саҕа
Сыһыаран сабан сылдьыбыт
Сайаҕас санааларын наардыыр,
Үйэ саас тухары
Үрэллибит өйдөрүн түмэр,
Кэрэ кэриэс тыллары
Кичэйэн туран кэскиллиир,
Удьуор ырыа тылы
Улаатыннаран мунньан,
Төрүөбүт төрүт өһү
Түөрэн-хаһан төрүттээн,
Хараңаҕа харбыаласпыт
Хаарыан атастарыгар
Харах буолар санаалаах,
Үөрэҕи өйдүөбэт
Үгүс үөлээннээхтэрин
Үөрэтэр үлэлээх,
Суругу билбэт
Суомах до5отторугар
Суол ыйар суобастаах,
Бада5ы билбэккэ
Баттабылга барбыт
Бар дьонугар майа5ас,
Күлүк сирдэргэ
Күнү көрдөрөр
Көнө сүрэхтээх,
Баартыйаҕа барбыт,
Омукка охтубат,
Нууччаны туппат,
Атыҥҥа аралдьыйбат,
Үөрэхтээх дьон сүрүннээх,
Оҕо аймах ойоҕостоох,
Ыччат дьон ыксалаах,
Эдэр киһи эккиннээх,
Кыра киһи кыбытыылаах,
Сырдык сана сындыыстаах,
Үрүҥ санаа үһүөлээх,
Дьокуускай дьоно тутулуктаах,
Саха омук сабыылаах,
Сайаҕас санаалаах,
«Саха аймах» диэн ааттаах
Саргылаах уобсастыба
Саас үйэ тухары
Саха аатын тарҕаттын,
Үгүс үйэ тухары
Үөрэх үтүөтүн үрдэттин,
Дьокуускай уобалас
Тоҕус ойоҕоһун быыһынааҕы
Тойон долуо сүрэҕин
Доҕуһуола буолан сураҕырдын,
Күнүскү күрүөннээх олох күөмчүтүн
Көччүтэр көңүл өйдөннүн,
Аныгы айдааннаах олох аймааһынын
Арпалдьытар айхаллаах санааланнын.
Сылайбыты сынньаттын,
Санаар5аабыты саараттын,
Ороскуоту умннардын,
Кэлэр кэнчиэри ыччакка кэскил,
Үөскүүр үтүө доҕотторго өй,
Бар дьоңңо майаак,
Күрүөх дьоңңо күн буолар,
Туора омук дьоно
Тохтоон одуулуур,
Атын аймах ааттаахтара
Адыылаан ааһар,
Аралдьыйбат аатырдын.
Сири саппыт
Силиргэх силистээх
Толоону туораабыт
Чуор мутуктаах,
Хабырыттыбат халың хатарыктаах,
Хайыттыбат хатан саастаах,
Туруу дойдуну
Туораҕынан толорбут,
Саха сирин
Салаатынан саппыт,
Ийэ сир иччитэ эҕэрдэлээн,
Аан-дайды иччитэ айхаллаан ааһар
Аҕыс салаалаах
Аал-луук масс буолан
Аан-дайдыбыт арҕаһыгар
Анньыллан аатыран турдун,
Үүнэн көҕөрөн күөгэйдин,
Сарбайан лаглайан сааһырдын,
Барҕаран бараҕадыйан бастаатын диэн
Урааҥхайдыы уруй,
Сахалыы айхал буоллун.

1918

Саха ырыата

Тыгын кырдьаҕас саҕыттан
Тымыр-сыдьаан тылламмыт
Тырыттыбат дьылҕалаах,
Тыйыс саха аатыран
Тыыллан-үөскээн иһиэҕиҥ!

Үгүс-элбэх үйэлэргэ
Үөрдүһэн-тардыһан үөскээбит
Үрүн Дьөһөгөй өллөйдөөх,
Өрөгөй-талаан үктэллээх
Өбүгэ саха буолабыт!

Саргы-дьаалы улааттын!
Сахалыы саҥа сатараатын!
Саха омук сайыннын!
Уруй!
Уйгу!
Айхал!

Урусхан-уохтаах күннэргэ
Умуллан-самнан биэрбэтэх,
Уруй-туску оҥоһуулаах,
Одун-буурай олохтоох
Урааҥхай саха буолабыт!

Үлүгэр-алдьархай күннэргэ
Үллэр үрдүк өрөгөйдөөх
Үөмэн тиийбэт үрүттээх,
Үтүө саха аатыран
Үүнэн-үрдээн иһиэҕиҥ!

Дүрбүөн-дарбаан күннэргэ
Түһэн-охтон биэрбэтэх
Төлкө-түөрэх дьүөрэлээх,
Төрүт саха төрүөҕэ
Төбүрүөн түмсэн турабыт!

Самнан түспэт саргыга
Салаллан-тэриллэн үөскээбит
Сайаҕас-дьэҥкэ санаалаах
Саха урааҥхай аатыран
Сайдан-элбээн иһиэҕиҥ!

Саҥа Дьыл

Саҥалыыра дьылларбыт
Салаллан-тэлэллэн кэлиитигэр
Сайаҕас дьэллэм тылынан
Саҥара-иҥэрэ тоһуйуоҕуҥ!

Үчүгэйдиир үйэлэрбит
Үүнэн тахсан кэлиитигэр
Үмүөрүһэн тураммыт
Үөрэн-көтөн көрсүөҕүҥ!

Көмнөх хаарбыт анныттан
Көрдөөх-нардаах дьылларбыт
Күөрэйэн тахсан кэлиитигэр
Күлэн-оонньоон керсүөҕүҥ!

Дьолу-соргуну уһаттын,
Дьоллоох олоҕу кэҥэттин
Дьону-сэргэни холбоотун,
Дьолу-тускулу тупсардын!

Алгыс баһын салайдын,
Айылгы төбөтүн арыйдын,
Абырал баһын айхаллаан
Айдааран ахтан иһиэҕиҥ!

Сайаҕас ыччат оҕолорго
Сахалыы саҥарбыт саҥабыт
Саҥа үөскүүр дьоннорго
Сатараан, үксээн иһилиннин!

Саҥа олох

Үтүргэннээх үйэ
Үүрүллээхтээн хаалла,
Өрөгөйдөөх олох
Үҥкүрүйэн кэллэ.

Баттабыллаах үйэ
Батыллаахтаан барда.
Баһааҕырбат олох
Батыһаахтаан кэллэ.

Күөмчүлэһэр үйэ
Көйгөлөнөн көттө,
Көмүскэстээх олох
Көстөөхөйдүү күөрэйдэ.

Халаһыылаах үйэ
Хампарыйан хаалла,
Ханыылаһар олох
Халбарыйан кэллэ.

Кыһалҕалаах үйэ
Кыйданаахтаан хаалла,
Кыттыһыылаах олох
Кылбайаахтаан кэллэ.

Самнарыылаах үйэ
Сабыллаахтаан хаалла.
Сайаҕастай олох
Сандаараахтаан кэллэ.

Атаҕастаһар үйэ
Аамайданан ааста.
Алгыстардаах автономия
Арыллаахтаан таҕыста.

Таатта уола…

Таатта уола
Таҥараны таптыыр буолан,
Таһааттыыр дьоно
Таҥнастар күннэригэр
Таҥараҕа тардысталлар.
Ону
Үөрэҕэ суох өттө
Үгэтин өйдөөбөккө,
Үгэһин билбэккэ,
Үөһэнэн өйдөөн,
Итинник этиини
Иһиттэн эрэнэн,
Итини батыһан,
Иирэн хаалан
Сайдара сабыллыа,
Санаата сарбыллыа,
Саманнык саңа
Сатаммат диэн
Саҥа олох саҥарар.

1926

Таптыыбын

Күөх ойуур күөнүттэн
Күөгэлдьийэ күөрэйэр,
Күлүмүрдээн көстөр
Күндү күнү…
Күөх халлаан күөнүгэр
Күөрэйэ көтөн көстөн,
Күлүктээх түүн көлбөҕүн
Күндээрдэн көччүтэр
Ылбаҕай ый
Ыйдыҥа сырдыгын…
Сиртэн тахсар
Сиэдэрэй дьүһүннээх
Сибэкки симэҕин.
Намылыйар баттахтаах
Нарын дьахтар
Наскыгыр таһаатын.

А. 26 с.

Төрөөбүт дойду

Өлбүт киһи буор түгэҕэр сытарын курдук,
Мин төрөөбүт аан ийэ дойдум
Халыҥ хаарынан
Саҥата суох сабыллан сытар…
Сүүрүктээх үрэҕим
Сүүнэ үлүгэр мууһунан
Сөллүбэт гына сүгэһэрдэнэн турар…
Хара тыам
Халыҥ үлүгэр хаар бэргэһэнэн
Хаппахтанан турар…
Буруолаах балаҕаҥҥа,
Модун тымныы бохсон,
Боростуой дьон бука бары
Бокуйан сыталлар…
Өй күүһэ мөлтөөн,
Хараҥа балаҕаҥҥа
Харахтарын уута,
Хара былыт курдук
Хаайа хаампыт.
Ырыа ыллыахха дуу?
Ким ыллыай? Ыллаабыт да иһин,
Ырыа ынчык буолан
Ынырыктанан иһиллэр!..
Мин ыттан сырыттым үрүҥ күҥҥэ,
Уһуга суох ордук көҥүлгэ,
Аан дойду киэргэллээх
Кэрэ сибэккитинэн киэргэммит сиригэр.
Ол дойдум дьоно
Аан дойду айхалыгар
Уу долгунун курдук,
Көрүдьүөс көҥүл олоххо
Көрүлүүллэр эбит.
Ол дойдуга
Күн сирин көҥүл олоҕо,
Күөстээх үүт курдук,
Күнүстэри-түүннэри
Куугунуу оргуйа турар сирэ эбит.
Арааһынай куолаһынан
Айхал бөҕөну айаарбыт,
Көҥүл куолаһынан
Көрүдьүөс бөҕөҕө көҕүйбут сир эбит.
Ол да эрээри
Онно мин тэһийиминэ, тэскилээбитим,
Ол дойду дьоллоох долгунугар олороммун,
Тулуйумуна, туоххаһыйбытым.
Тоҕо оннугуй диэтэргит, —
Тоһоҕолоон үөскээбит тоҕой сэлэ дойдум
Тоҕо эрэ, тоҕо эрэ…
Чөмчөкөм иһиттэн төлөрүйбэт этэ.
Мин харахпар ийэ дойдум
Ирбэнньик буолан элэҥниирэ:
Кини хаарыан бэйэлээх ходуһатын уута
Халыҥ мууска хаайтарбыта, Хара тыата
Хаар бэргэһэнэн сабыллыбыта,
Самнан түһээри турар саха балаҕана,
Хоргуйан өлөөру гыммыт куһаҕан дьоно.
Аан ийэ дойдуом!
Халлаан умнубут хаарыан бухатыырын
курдук,
Былыр-былыргыттан быйылга дылы
Муустаах муора муннугар,
Модун тимир быанан бохсуллан,
Бокуйа, утуктуу тураҕын!
Ол да эрээри мин күүтэбин:
Бу көҥулэ суох уугуттан көччуйэн
уһуктаргын,
Күн аннын диэки
Күүһүнэн күүһүлээн олорор дьону
Күүстээх бэйэҕинэн
Көтүрүтэ анньаргын.
Оччоҕо буоллаҕына
Халыҥ хаар анныттан
Хайы-үйэтээҕи дьон,
Ойон туран, охсуһууга барыахтара.
Аан дайды үрдүгэр
Хаһааҥы эмэ үйэттэн
Хаайан турар хараҥа халбарыйыаҕа,
Үөрэҕэ суох, дьүһүнүнэн мөку,
Үтүө быһыыга тиксибэтэх,
Этэ ыалдьарын ынчыгынан ырыҥалыыр
Ыччат дьонноох ийэ дойдуом!
Тиллиэҥ! Көҥүллэниэҥ! Күүһүрүөҥ!
Билигин, баҕардар, күүстээх, ыарахан
хараҥа саптын.
Мин билгэлиибин:
Былыт быыһыттан күн тыгарын курдук,
Көҥүл олох көстүө!
Мин ыллыыбын:
Эһиги кистэлэҥ күүскүтүн,
Үрүҥ күн үтүө күннэрин…
Күөрэйиэхтэрэ умнуллан хаалбыт киһи уҥуохтара,
Сааскы этиҥи кытта олох устуо.
Оччоҕо биһигини хаайбыт хараҥа
Саас тухары тарҕаныа.
Бэйи эрэ!
Истиҥ!
Халыҥ хаар анныгар хайы-үйэҕэ
Хара уу халлыгыраан эрэр.
Ити сибикитин билэн,
Ийэ дойдубун
Илэ-бааччы
Кэриэс тымныытынан
Кэрдэн эрэр.
Ким урут турбут — улаханнык
Дьоллоох олох туһун туойуҥ,
Үйэ тухары үктүөн турбут
Үлүгэри үргүтүҥ!

1912

Ыччат сахаларга

Саргылардаах сахаларбыт
Салаһыннаах саңаларын
Саңалыыра тойугунан
Салайан-саңардан иһиэҕиҥ.
Ытык-кырдьаҕас дьоннорбут
Ыллаабыт ырыаларын
Ыллам-дьэллэм ырыанан
Ыллаан-туойан иһиэҕиҥ.
Ийэттэн-аҕаттан айыллыбыт
Элэ-была тыллары
Ирдээн-тордоон тураммыт,
Этэн-саңаран иһиэҕиҥ.
Киһи – саха аатырбыт
Кэриэс-хомуруос тыллары
Кичэйэн-хачайан тураммыт,
Кэңэтэн саҥаран иһиэҕиҥ.
Киис тыһыгар кэккэлээх,
Кэрэ-билэ доҕоттоор,
Кэлэн-баран иһэммит,
Кэскиллэ тэрийэн иһиэҕиҥ.
Уруккулуур удьуордарбыт
Уруйдаабыт олохторун
Умнубакка сылдьаммыт,
Уһатан-кэңэтэн иһиэҕиҥ!

1926

Эдэр сааспар

Оҕо оонньуулаах сааһым
уодьуганыгар,
Эдэр имигэс сааһым идэкэтигэр,
Үрүҥ күн куддук
Үөрүүлээх үйэм үгэнигэр,
Мутукча куддук муҥутаан,
Сибэкки куддук тэтэрэн,
Тэтиҥ сэбирдэҕинээҕэр
Чэпчэкитик тэлибирээн,
Уу сүүрүгүнээҕэр
Дьулурҕатык туттан,
Сайыҥҥы күн
Сандаҕатын курдук
Сайаҕастык санана,
Күн аайытын
Күндү олоҕу күүтэр
Күөгэйэр күммэр,
Илин өттүбэр
Идэкки олоххо эрэнэр
Эдэр-эйэҕэс эрдэхпинэ,
Көрбүппэр эрэ көҕүйэр
Күлүмүрдэс күнүс
Көмүстээх күннэрбэр,
Орто дойду олоҕун
Ойуу-бичик курдук одуулаан,
Күн сирин күчүмэҕэй күннэрин
Күлүү-оонньуу курдук көрөн,
Сындыыс курдук сытыытык
Сыаналанан сылдьарым саҕана, —
Харахпынан хараҥаран,
Сүрэхпинэн сөбүлээн,
Бэйэбинэн биһирээн,
Биир кыыһы кытта
Билсэ сылдьыбытым баара.
Биэбэйим сыыһа
Биһирэтиэн иһин бэрдин,
Таптатыан иһин нарынын эриэхсит.
Ханнык бэйэлээххэ
Хааныҥ дьалкыйыар дылы
Хараҥарбытыҥый? — диэтэргит,
Доҕоччугум оҕотун
Туохха да холуурбун
Туура толкуйдаабатым,
Тылбынан даҕаны сатаан
Сыһыаран сыаналыа һуохпун,
Хоһооммор даҕаны холбоон
Хотон хоһуйуо һуохпун.
Мин санаабар,
Сэгэртэйим сыыһа
Сиэдэрэй сибэккитээҕэр
Сэргэххэ дылы этэ,
Көмүһүм оҕото
Күөх халлааҥҥа күндээрэр
Күннээҕэр күндүгэ дылы,
Ымыы чыычаахтааҕар ыраас,
Мутукчатааҕар мургун,
Лабыкчатааҕар нарын этэ.
Солко сабы
Субуйа тарпыт курдук
Суһуоҕун оҕотун аннынан,
Кырымахтаах саһыл
Кылаанын куддук
Кыламанын быыһынан,
Көмүс манньыат курдук
Көмүскэтин иһиттэн
Эйэҕэс баҕайытык эриличчи,
Сымнаҕас баҕайытык сыыйа,
Көссүө баҕайытык күндээриччи,
Хап-харанан
Хаһылыччы көрдөҕүнэ —
Хамныыр эрэ киһи
Хара быара дьалкыйар
Харахтаах этэ.
Сииктээх сиртэн
Ситэн үүммүт
Сибэкки курдук —
Сиикэй эттээх эрэ
Сик гына түһэр
Сирэйдээх этэ.
Суруйан оҥорбут курдук
Субуххай муннун аннынан
Оҕо саастаах киһи
Одуулаан умсугуйар
Оччугуй уостаах этэ.
Тэргэн ый тиит улаҕатыттан
Тэйэн тахсар килбиэнин курдук —
Тэбэр эрэ сүрэхтээх
Тэйэ хаампат
Тэтэркэй имнээх этэ.
Күн тахсыыта
Күөрэгэй чыычаах
Күөх ойуур үрдүгэр
Күөгэлдьийэ олорон
КөӨүл ырыатын курдук,
Күндү-көҥүл
Күөмэйдээх этэ.
Хамныырын-имниирин
Хайдах этиэмий, оҕолор, —
Халлаан күн
Хара далай
ХалыӨ уута
Халылдьыйа турарын курдук
Хамнаныылаах этэ.
Турар бэйэтин
Туохха холуомуй, оҕолор, —
Тумул сиргэ
Ситэ үүммүт сэбирдэхтээх,
МуӨутаан үүммүт мутукчалаах,
Хабыллан үүммүт лабыкчалаах,
Лаглаҕар быһыылаах,
Хабырыттыбат хатырыктаах,
Халлаан чыычааҕа
Хараҥаран хатанар
Хатыҥ маска
Ханыылыам буоллаҕа.
Күндү дьүһүнүн,
Күн тахсыытын
Күөх далай уута
Күөгэлдьийэн көрсөрүн көрдүк,
Күөгэккэй-көӨүл
КөрүӨнээх этэ.
Татыйыгым оҕотун
Таптаан сылдьарым саҕана,
Көмүһүм оҕотун
Көрөн сылдьар күннэрбэр,
Аан дайды алгыстаах
Айхал олоҕо киниттэн
Арылыннаҕа буолуо диирим,
Туруу дойду дьоллоох
Тускута киниттэн
Тутулуктаах буолуо диэн
Толкуйдаан туймуулуурум,
Күн сирин көҥүл
Күндү олоҕо киниттэн
Көһүннэҕэ диирим,
Кэрэ дайды киэргэллээх
Кэскилэ киниттэн эрэ
Кэлэрэ буолуо диирим,
Күн уота кининэн
Көстөрө буолуо диирим.
Ол курдук
Оойнуулаах олох,
Киэргэллээх кэскил
Киһиэхэ кэлэн барара
Кэрэгэй, кэмчи эбит,
Эдэр эйэҕэс саас
Эргийэн-элэйэн иһэрэ,
Бардам майаҕас майгы
Баранан-барыгыран барара,
Төлкөлөөх дьөһөгөй дьүһүн
ТүӨнэстэрэ түргэн эбит…
Онтон,
Орто дойду одурууннаах
Олоҕун долгунугар охсуллан,
Күн сирин күүстээх
Күтүр сүүрүгэр күлкүттэрэн,
Модун олох муустаах
Муоратыгар булкуттаран,
Баараҕай олох баһаан
Балкыырыгар балыттаран,
Элэмэс олох ис
Эрииригэр имиллэн,
Кырымахтаах олох кыһалҕалаах
Кыпчыырыгар кыбыттаран,
Эдэр бэйэм
Эмэх буолан эмтэрийэн,
Кыһыҥҥы күн
Кыраһа хаарынан
Кырааскалаан кырдалын
Кылбатарын курдук
Кыырыктыйа кырдьан,
Куруҥ мас курдук
Хоҥкуйа кууран,
Хаһыҥнаабыт хатыҥ курдук
Хагдарыйа хатан,
Оҕо бэйэм
Оҕонньор буолан олорон
Одуулаан көрбүтүм —
Олох диэн одурууннаах,
Кэскил даҕаны кэмнээх,
Сырыы даа сыаналаах,
Саргы даҕаны саҕалаах,
Дьол даҕаны уһуктаах,
Таптал даҕаны наар буолбат эбит…
Хата
Барыта бадахтаах,
Кэскил кэмнээх,
Олох уларыйыылаах,
Эдэр саас кэмчи,
Оҕо саас оччугуй
Оҥоһуулаах буолар эбит, оҕолоор!..

1922